Gelişen teknolojiyle birlikte geçmişten günümüze aslında insanoğlunun sıkça karşılaştığı ve ‘’ya ben bu durumu aslında yaşadım ama bir adı olduğunu bilmiyordum’’ dediğimiz kavramları daha yaygın ve kolay bir şekilde öğrenmeye başladık. Bu kavramlar dizilere, filmlere, sanata ve hayatımıza dahil oldu bile. Manipülasyon kavramı da bu kavramlardan biri. Birçok alanda kullanılan bu kelime psikoloji biliminde de oldukça sık kullandığımız bir kavramdır. Manipülasyon genel tabiri ile kişinin kendi çıkarları uğruna başkalarını ve başka şeyleri ‘’kontrol’’ altına alma davranışıdır.

Gaslighting kavramı da aslında bu kavramlardan sayılabilir. Eminim bu durumu daha önce deneyimlemeseniz bile bir yerde bu kelimeyi mutlaka duymuş ya da okumuşsunuzdur.

Peki nedir bu gaslighting?

Gaslighting kelimesinin Türkçede herhangi bir karşılığı olmamakla birlikte kısaca karşı tarafı hafızasından, algısından ve kendisinden bile şüphe ettirecek derecede manipüle etmek olarak tanımlayabiliriz. Psikanalitik literatürde ‘’bilinçli beyin yıkama niyetini’’ tanımlamak için kullanılır. Bir tür duygusal manipülasyon ve taciz yöntemidir. 

Terimimizin kökeni ‘’Gas Light’’ isimli 1944 yapımı bir psikolojik gerilim filmine dayanmakta. Ah eskiler! Günümüze gelip görün asıl psikolojik gerilimi... Konuyu araştırırken filmi merak edip incelediğimde aslında terimin Türkçe çevirisi için ‘’gaz lambası taktiği’’ demek doğru olabilir diye düşündüm çünkü gaslighting terimine hayat veren filmde erkek karakterimiz eşinin kendi akli dengesini sorgulamasını sağlamak için sürekli evin ışıklarıyla oynuyor, eşyaların yerlerini değiştirip onu unutmakla suçluyor ve hafızasını sorgulatıyor. Film, aslında gaslightingin ne kadar sinsi ve aşamalı bir davranış olduğunu bizlere gösteriyor. Meraklısı için filmin tam afişini yan tarafa bıraktım.

Özellikle yakın ve ikili ilişkilerdeki toksik dinamiklerde bulunan bu durumun mağduru olduğunuzu anlamak çok kafa karıştırıcı olabilir. Tanımı gereği zor bir kavram olan gaslightingin 3 aşaması vardır: idealleştirme, değersizleştirme ve gözden çıkarma. Her şeyden önce büyük bir ilgi bombardımanı yaşanır; çok ilgili sıcak ve hoşgörülü davranırlar. Çeşitli yollarla mağdurun onlara güvenmelerini sağlarlar. Daha sonra ise manipülasyonlar başlar ve değersizleştirirler. Muhtemel bir gaslighting durumundaysanız eğer maruz kalabileceğiniz ya da maruz bıraktığınız belli başlı davranışlar şu şekildedir:

Yalan söylemek: Genelde rahat bir şekilde yalan söylerler ve yakalandıklarında şok olmuş gibi davranırlar.

İnkar etmek: Kesinlikle daha önce söylediği şeyleri söylemediğini yaptığı şeyleri yapmadığını söylerler, yakalansalar dahi :)

Yansıtma yapmak: Mağduru suçlu hissettirmek için aslında kendilerinde eksik veya yanlış gördükleri şeylerin mağdura ait olduğunu iddia ederler.

Manipüle etmek: Mağduru ve çevresini kontrol altına alırlar, mağdura yardım edebilecek bütün yollar kontrol altındadır.

Love-bombing: Sevgi bombardımanları... Olumlu ve olumsuz amaçlar için kullanılabilir fakat gaslighting döngüsünde kaba tabiriyle ‘göz boyamak’ için kullanılır.

Açık bir şekilde görüldüğü gibi gaslighting tamamen amaca yönelik yapılan bir eylemdir. Kişi bunu yaptığının farkında olabilir de olmayabilir de fakat bir şeyi elde etmek amacıyla yaptığı açıktır. Elde edilmek istenen şeyler maddi ve manevi olabilir örneğin var olan ilişkiyi devam ettirmek, para kazanmak, aidiyet... Gaslighting davranışları tüm bunlara hizmet eder.

Gaslighting narsistik kişilik özellikleriyle yakından ilişkilidir. Narsist kişilerin bu yöntemi kullanma ihtimali oldukça yüksektir.

Gaslightingin ne olduğu hakkında uzun uzun konuştuk. Peki ya gaslighting ne değildir?

Bir diğer önemli konumuz gaslightingin ne olmadığıdır. Ne olup olmadığının bilinmesi önemlidir çünkü psikolojik istismarlar da en az fiziksel istismarlar kadar yıpratıcıdır. 

Az önce de bahsettiğim gibi gaslighting mağduru olduğunuzu anlamak çok kafa karıştırıcı olabilir çünkü psikolojik istismarlar her zaman fiziksel olanlar kadar kolay anlaşılamayabilir. Öncelikle yukarıda saydığım belli başlı davranış örnekleri her daim gaslightinge işareti değildir. Davranışın devam etme durumu önemlidir. Belirli aralıklarla tekrar eden şekilde bu davranışlar ortaya çıkıyorsa gaslighting olabilir.

İnsan beyni çok komplike bir yapıdır. Hafızamız ise bu yapının bir parçası, çoğu zaman kabul etmek istemesek de her daim bir makine gibi işleyemez. Hafızamız algı ve duyumlarımız dahil birçok şeyden etkilenir bu da hatırlamadaki bireysel farklılıklarımızı oluşturur. Bu yüzden her yanlış hatırladığımız söylenen şey gaslighting değildir. 

Kısacası hayatımızda özellikle son birkaç yıldır var olan ve anlam kazanan, sosyal medya dilinden masum kavramlarmış gibi gözüken gaslighting gibi durumlar, kişinin hayatında çok ciddi psikolojik sıkıntılara yol açıyor. Umarım bu yazı size durumu anlamada faydalı olmuştur. 

ÖZLEM EKLEME