Forer- Barnum Etkisi: Herkes İçin Bir Şeyler Var!

   İsmini ünlü şovmen P.T. Barnum’dan alan Forer - Barnum etkisi, psikolojide insanların belirsiz ve genel ifadeleri kendilerine özelmiş gibi algılama eğilimini tanımlayan bir kavramdır. “Herkes için bir şeyler var” anlayışını temel alan; burç yorumları, grafoloji, falcılık, medyumluk ve kişilik testlerinde sıkça gözlemlenen bu etki, insanların kişisel olarak doğru kabul ettiği ifadelerin aslında birçok kişiye hitap eden genel bilgiler olduğunu gösterir. 

   Birçok burç yorumu ve kişilik testinde yer alan " Aslında sosyal birisiniz fakat bazen insanlardan uzaklaşıp yalnız kalmayı tercih ediyorsunuz" gibi bir ifade, birçok kişiyi tanımlayabilirken birey tarafından kendisine özgüymüş gibi de algılanabilir. Bunun sebebi, insanların kendileri hakkında bilgi edinmek istediklerinde seçici düşünme yetilerini kaybederek genel bilgileri kişisel hale getirmeleridir.

   Psikolojide Barnum etkisi, bireylerin kendilerini anlama ve anlamlandırma ihtiyacına dayanır. Zihin boşluk kabul etmez, çevresini merak eder ve beliren soruları en kısa zamanda cevaplandırmak ister. İnsanlar, kişisel özelliklerine dair bilgi edinme arzusunda oldukları için belirsiz ifadelerle ihtiyaçlarını giderseler bu ifadelere büyük önem atfederler, “Bu aynı ben!”derler. Buna “kişisel onay yanlılığı” da denir. Yani insanlar, kendi benlikleri hakkında olumlu veya dikkat çekici bir bilgiye ulaşmak istediklerinde, genellikle hızlıca belirsiz ifadelerden kişisel anlamlar çıkarırlar çünkü bilinçli düşünme otomatik düşünmeye göre daha çok vakit ister

   Öte yandan bu etki doğrulama yanlılığı ile de ilişkilidir. Doğrulama yanlılığı, bireylerin kendi inançlarını ve beklentilerini destekleyen bilgileri daha fazla önemseme eğilimlerini ifade eder. Barnum etkisi altında olduğunda insanlar kendileri hakkında doğru olduğuna inandıkları şeyleri doğrulayan bilgileri seçerler. Aynı şekilde kendilerine daha uygun olan özellikleri daha kolay fark ederler ve hatırlarlar.

   Psikolojideki çeşitli testlerde de Barnum etkisini gözlemlemek mümkündür. Popüler ama bilimsel temele dayanmayan testler, geniş kitlelere hitap eden ve herkesin kendisinde bulabileceği yuvarlak ifadelerle doludur. Örneğin, Myers-Briggs Kişilik Testi, 16 Personalities Test gibi testler, katılımcılara sundukları sonuçlarla, onların kendilerini derinlemesine tanıdıklarını düşündürebilir. Ancak bu sonuçlar, çoğu kişi için geçerli olabilecek genel ve soyut açıklamalardan oluşuyor olabilir. Bilimsel temeli olmayan bu tür testlerin sonuçları, MMPI gibi kişisel farklılıkları yakalayamadıkları için yanıltıcı olabilir. 

   Genelleştirilmiş (bazen, belli durumlarda vb.) ve belirsiz sözlerde Barnum etkisinin farkında olmak, bu etkiye kapılma olasılığını azaltabilir. Ulaşılan bilginin doğruluğunu ve olası manipüle edici sonuçlarını incelemek, insanların daha eleştirel bir yaklaşımla bu ifadelere karşı dikkatli olmalarını sağlar. Özellikle kişilik testi, burç yorumu veya benzer deneyimlerle karşılaşıldığında kaynağın yetkinliğine bakmak önemlidir. İnternetten rastgele bulunan bir testin güvenilirliği psikoloğun bilimsel parametreler ışığında uyguladığı teste göre düşük olacaktır. Aynı zamanda bir bilgiyi ilk okumada kabul etmek yerine bir kere daha düşünmek, alternatif yorumlara yönelmek ve mutlak doğruymuş gibi davranmamak/ tamamen içselleştirmemek de Barnum etkisinin olumsuz sonuçlarından koruyabilir.

    Sonuç olarak Barnum etkisi, kişilerin gerçek problemlere yüzleşmek yerine belirsiz ama rahatlatıcı ifadelere yönelmesine yol açabilir. Kısa vadede zihni yormadan boşlukları doldurarak beyni mutlu etmeye ve durumla ilgili cevaplar sağlamaya yarasa bile uzun vadede kişisel gelişimi ve problem çözme becerilerini olumsuz etkileyebilir. Bu etki büyük resmi görmeyi engelleme, toplumsal bilinci zayıflatma ve kültürlerarası farkları kaçırma gibi olası problemlere sebebiyet verebilir. Bu nedenle kişilerin Barnum etkisinden doğabilecek yanlış yönlendirilme, yanıltıcı bilgilere inanma ve manipülasyona açık olma gibi durumlara karşı dikkatli olması gerekir.                                                             

Afranur Melek KARAKÖSE